Het overgrote deel van seksueel en ander geweld tegen vrouwen gepleegd door een zeer kleine minderheid. Net zoals bij andere soorten van misdaad, overigens. Het is dus in principe mogelijk om zoveel mogelijk daders te weren uit je leven, en in plaats daarvan met goeie mensen om te gaan.

Check op gedrag, niet op karakter

Zoals ik al vaker heb gezegd, is het bijna niet te doen om iemands karakter in te schatten. En dat is ook niet nodig: het is veel makkelijker om te kijken naar gedrag. Wat zegt deze persoon, hoe behandelt hij mij, en hoe behandelt hij anderen?

Het probleem is namelijk dat mannen die een hoge kans hebben om dader te worden, ook vaak als zeer aantrekkelijk worden beschouwd. Zij scoren namelijk hoog op de eigenschappen “extraversie” en “zelfvertrouwen”.

Die eerste is natuurlijk logisch: mannen die iets van vrouwen willen, stappen eerder op je af, dus hoewel er veel meer goeie dan slechte mannen zijn, ga je als vrouw veel meer contact hebben met slechte mannen dan met goeie.

En dat zelfvertrouwen helpt ook niet, want we willen allemaal graag een partner die zijn of haar zaakjes goed op de rit heeft. En we denken vaak dat mensen met veel zelfvertrouwen terecht zelfvertrouwen hebben.

En daar gaat het mis. Mensen die een hoge kans hebben om dader te worden, beschrijven we vaak met de “Duistere Driehoek” van karakters: Psychopathie, Narcisme en Machiavellisme. Als we bijvoorbeeld kijken naar de diagnostische criteria voor Narcisme, dan is dat iemand met minsten 5 van de volgende 9 overtuigingen:

• heeft een opgeblazen gevoel van eigen belangrijkheid (bijvoorbeeld overdrijft eigen prestaties en talenten, verwacht als superieur erkend te worden zonder de erbij horende prestaties)
• is gepreoccupeerd met fantasieën over onbeperkte successen, macht, genialiteit, schoonheid, of ideale liefde
• gelooft dat hij of zij “heel speciaal” en uniek is alleen begrepen kan worden door, of hoort om te gaan, met andere heel speciale mensen of mensen (of instellingen) een hoge status
• verlangt buitensporige bewondering
• heeft een gevoel bijzondere rechten te hebben, dat wil zeggen onredelijke verwachting van een uitzonderlijk welwillende behandeling of een automatisch meegaan met zijn of haar verwachtingen
• exploiteert anderen, dat wil zeggen maakt misbruik van anderen om zijn of haar eigen doeleinden te bereiken
• heeft gebrek aan empathie (invoelend vermogen): is niet bereid de gevoelens en behoeften van anderen te of zich ermee te vereenzelvigen
• is vaak afgunstig of meent dat anderen op hem of haar afgunstig zijn
• is arrogant of toont hooghartig gedrag of houdingen

Dat kun je lezen als heel eng, maar je kunt ook makkelijk begrijpen dat zo’n persoon in eerste instantie als heel aantrekkelijk over zal komen. Hij blaakt immers van het zelfvertrouwen en domineert elke sociale gelegenheid.

Helaas is onze cultuur zelf soms behoorlijk narcistisch. Denk aan alle gym selfies die we maken, hoe graag we aan anderen vertellen “#lovemylife”, hoe je wordt aangeraden alleen werk aan te nemen dat écht je “passie” is, en hoe we op sociale media van alles posten om onszelf als “goed” te presenteren.

Een deel daarvan is ongetwijfeld onbewust, of we doen eraan mee omdat iedereen het doet. Maar de laatste jaren zie je een manier van denken opkomen die het Narcisme eigenlijk verheerlijkt. Mannen die zichzelf “high value men” noemen. Mannen die vinden dat vrouwen ondergeschikt moeten zijn, thuis moeten blijven, maagd moeten zijn maar ontzettend goed in seks, en hun kinderen moeten baren. Hopelijk hoef ik niet uit te leggen dat je bij dit soort mannen ver uit de buurt moet blijven.

Empathie en victim blaming

Zelf geloof ik niet dat het slim is om te proberen de mensen die je tegenkomt een diagnose op te plakken. Daarom schrijf ik zelden over “persoonlijkheden” en over diagnostische criteria. Maar soms is het handig om de achterliggende mechanismen te begrijpen.

Want wat je bij alledrie de persoonlijkheden uit de Duistere Driehoek terugziet, is “gebrek aan empathie”. En eigenlijk is dat niet helemaal correct. Machiavellisten en psychopaten zijn namelijk meesters in het bespelen van andermans emoties. Veel slachtoffers beschrijven dat hoewel hun psychopathische partner iets naars heeft gedaan, zij zich schuldig voelden. Psychopaten zelf geven ook vaak aan dat het bespelen van de empathie van gewone mensen hun beste gereedschap is.

Het is dus niet zo dat ze er niks aan kunnen doen. Dat is vaak wel hoe we problematische mensen beschrijven: “Hij kan zijn handen niet thuis houden” (tuurlijk kan hij dat wel), “Hij vindt het moeilijk zich in te leven” (hij vindt het teveel werk zich in te leven) enzovoort enzovoort. Een van de terugkerende misverstanden is dan ook dat verkrachters doen wat ze doen omdat ze niet beter weten, en dat als we maar zouden uitleggen dat ze iets verkeerd doen, het wel ophoudt. Dat is onzin. We weten allemaal dat het fout is om anderen te kwetsen, te manipuleren, te gebruiken, enzovoorts.

Ergens is er natuurlijk wel een limiet aan onze empathie. “Victim blaming”, het slachtoffer de schuld geven, is daar een goed voorbeeld van. We doen het allemaal, want het is een manier om ons goed te voelen over onszelf. Kijk maar als iemand aankomt met krukken, een blauwe plek of een pleister. “Wat heb jij nou gedaan?” vragen we dan automatisch. Dit soort victim blaming zit in ons en zal nooit verdwijnen.

Maar wat mensen uit de Duistere Driehoek doen, is dit victim blaming bewust maken. Er een mindset of zelfs een ideologie van maken. Een ideologie van egoïsme. Als een inbreker bij jou inbreekt, vindt hij dat dat jouw schuld is. Had je maar meer sloten op je deur moeten hebben. “Telefoon op de bar gelegd en er even niet op gelet? Mooi, dan is die nu voor mij. Dat zal je leren.” Of: “Vrouwen willen gewoon verkracht worden.” Dit is dé criminele mindset in een notendop.

Van ziekte naar ideologie

Uiteindelijk is dit een manier om jezelf onbeperkte vrijheid te geven. “Wat ik doe, is altijd goed, en als het niet goed is, dan is het toch goed omdat het eigenlijk jouw schuld is.” Daarom is het zo belangrijk dit te zien als een ideologie, en niet als een ziekte. We weten dat vrouwen vaak teruggaan naar partners die hen slaan en verkrachten. Gemiddeld 7 keer. “Het is een lieve jongen, maar hij is ziek,” zoals een slachtoffer het onlangs nog zei.

Dat is natuurlijk onzin, want als iemand ziek is, dan heeft hij de juiste hulp nodig en die kan jij hem niet geven. Geen hulpverlener behandelt immers een cliënt met wie hij of zij een relatie heeft, laat staan iemand waarmee hij of zij samenwoont. We wéten al lang dat relaties waarin geweld wordt gebruikt ongezond zijn. Het slachtoffer heeft twee keuzes: weggaan, of je aanpassen aan de dader. En dat laatste houdt dus per definitie in dat je zelf ook ongezond wordt.

Preventie is dus extreem belangrijk. En daarvoor is het belangrijk om het gedrag van de mensen met wie je in contact komt, te bekijken in het licht van die “ideologie van het egoïsme”. Dus kijk niet alleen naar hoe hij jou behandelt. Kijk naar hoe hij anderen behandelt; met name mensen van wie hij niks hoeft. Hoe behandelt hij horecapersoneel? Mensen die bot, vervelend of commanderend doen tegen personeel in cafés en restaurants, daar kun je sowieso maar beter ver van weg blijven.

Maar luister ook naar hoe hij praat over situaties. Heeft hij altijd wel een reden waarom hij mag doen en laten wat hij wil? Is het altijd de schuld van de ander? Zijn zijn exen allemaal “gestoord” volgens hem? Doet hij boos en minachtend over mensen die het minder goed hebben dan hij? Lijkt hij alles wel op de een of andere manier te kunnen regelen en krijgt hij altijd zijn zin?

En kijk zeker niet alleen naar hoe hij jou behandelt als het goed met hem gaat. Hoe is hij als het even niet lekker gaat? Hoe gedraagt hij zich als hij boos, gefrustreerd of verdrietig is? Is dat gedrag dat je graag in je eigen huiskamer hebt?

Ook jij mag selectief zijn

Het gaat er dus niet om te bepalen “Wat voor iemand hij is”, of wat zijn karakter of persoonlijkheid is. Wat je ziet is wat er is. Als iemand bepaald gedrag vertoont, dan is dat het gedrag wat diegene vertoont.

En daar mag je wat van vinden. Daar mag je van zeggen: “Dit wil ik niet in mijn leven.” En dat hoef je niet af te wegen tegen positief gedrag. Negatief gedrag is een op zichzelf staand waarschuwingssignaal. Negatief gedrag hoort niet thuis in jouw vriendenkring, en zeker niet in je relatie.

Neem geen genoegen met wat je wordt aangeboden. Ga zelf op zoek naar de juiste mensen. En vraag jezelf af: wat is liefde? Uiteindelijk is het niet een karakter of persoonlijkheid of diagnose met wie je tijd gaar doorbrengen. Het enige wat je van de ander krijgt, is gedrag. En daar mag je selectief in zijn!