Als iemand een ander mens schade doet, dan denken we vaak dat er iets mis is met die persoon. Het is voor een normaal mens namelijk heel moeilijk om een ander pijn te doen. Vaak gaan we dan op zoek naar wat er dan precies aan de hand is met diegene. Maar – hoe kun je dat doen op een manier die zinvol is voor jouw veiligheid?

Psychische problemen als basis voor kwaadaardig handelen

In een eerdere blogpost beschreef ik waarom het zo moeilijk is voor een mens om een ander mens pijn te doen. Dus ja, je kunt gerust zeggen dat er iets mis is met mensen die dat wel makkelijk kunnen.

Inmiddels is er heel veel geschreven over persoonlijkheidsproblemen die mensen in staat stellen om kwaad te doen. Narcisme, sociopathie, psychopathie, machiavellisme – er zijn verschillende woorden voor, en verschillende schrijvers gebruiken ze op verschillende manieren. Er zijn tegenwoordig ook verschillende “handboeken” voor burgers op de markt die beschrijven hoe deze personen denken en hoe je ze kunt herkennen.

Als instructeur zelfverdediging vind ik dat moeilijk. Je moet niet vergeten dat mensen die diagnoses mogen stellen, daar jaren voor gestudeerd hebben. En dat diagnoses worden gesteld in een behandelings-setting. Dus als je alle tijd en alle mogelijkheid hebt om iemand te bestuderen en analyseren. Diagnoses stel je dus niet live, ter plekke, met minimale data.

Daarnaast is er grote overlap tussen de bovengenoemde persoonlijkheidsproblemen. Sterker nog, het idee dat er “categorieën” van persoonlijkheden zijn, zoals intravert tegenover extrovert, lijkt niet te zijn hoe het echt zit.

Daarbij komt nog het probleem dat je niet van een daad terug kunt redeneren naar wat iemand dan voor “persoonlijkheid” moet hebben. Ook iemand met bijvoorbeeld autisme kan een brute verkrachting begaan.

Diagnoses stellen activeert de Aap

Het klinkt misschien gek, maar proberen een diagnose te stellen kan ervoor zorgen dat je onbewust empathie gaat vertonen voor de dader. Een voorbeeld: de term “autisme” wordt de laatste tijd heel veel gebruikt, en in de volksmond nogal snel als verklaring voor allerlei gedrag genoemd. Verschillende vrouwen hebben me al verteld over de beschadigende acties van mannen die ze kennen, en als ik daar iets over zei, zeiden ze, “Nee, maar hij is autistisch.” Alsof hij het slachtoffer is in dit verhaal, terwijl hij jou iets heeft geflikt. Als je wordt verkracht door een autist, is dat dan minder erg?

Het gevaar hierbij is dus dat je empathie gaat vertonen tegenover iemand die dat niet voor jou heeft. Daarmee breng je jouw veiligheid in gevaar. Dit is een onderdeel van wat we de interne Aap noemen: de drang om het iedereen naar de zin te maken en met iedereen vrienden te blijven. Dat maakt het veel moeilijker om te handelen en voor jezelf op te komen.

Diagnoses stellen is uitstellen

Voor een goeie diagnose heb je voldoende informatie nodig… Je voelt hem misschien al aankomen. Wat mensen die in hun eigen leven diagnoses willen stellen doen, is wachten op meer informatie. Ze blijven die ander bestuderen, om erachter te komen “hoe hij denkt”. “Waarom doet hij dit nou?”

Dat is eigenlijk een zingeving-vraag. Heel begrijpelijk nadat je iets mee hebt gemaakt. Maar hij zit enorm in de weg als het om je eigen veiligheid gaat. Nogmaals: de kans dat jij een accurate diagnose gaat stellen, is minimaal. En wanneer heb je genoeg informatie? Wanneer zeg je: ok, nu weet ik genoeg? Waarschijnlijk nooit. Want er bestaat geen signaal dat je genoeg weet.

Dus je blijft hangen in het analyseren, en dus blijf je ook in die gevaarlijk situatie. Dit noemen we “analysis paralysis”: verlamd zijn doordat je blijft analyseren. Ik zie deze drang tot diagnoses stellen als een van de gevaarlijkste gewoontes. Je blijft er veel te lang door zitten in die gevaarlijke situatie.

Politie-psycholoog Laurence Miller noemt in zijn boek voor agenten* een heel belangrijk punt:

Als je in welke crisissituatie dan ook zit, heb je nooit genoeg informatie om de beste beslissing te nemen.

Laat die even op je inwerken. We willen graag de juiste beslissing nemen. Dat is onmogelijk. En als je blijft wachten, vallen er slachtoffers.

Sterker nog, meer informatie kan juist tegen je werken. In zijn boek Blink beschrijft Malcolm Gladwell** hoe een ziekenhuis snel veel beter kon worden in het beoordelen van hartklachten. Hoe? Door van een grote berg informatie terug te gaan naar 3 indicaties. De rest van de data zat alleen maar in de weg.

Zorg dus dat je handelingsperspectief gebaseerd is op zo min mogelijk informatie. Je zult het nooit zeker weten. Dus ga handelen.

Ga daar weg

Het belangrijkste stukje advies dat ik kan geven over ongeacht welke situatie is: ga daar weg. Het is de gemakkelijkste manier om heel veel ellende te voorkomen.

En dan heb ik het niet alleen over acute situaties, zoals een straat of een café inlopen waar je je onveilig voelt. Het gaat ook niet alleen over liefdesrelaties. Dit geldt net zo goed voor vriendschappen en zelfs voor familie. Weggaan is een goeie win in elke situatie.

Stop dus met diagnoses stellen, stop met analyseren. Je hebt nooit een reden of een excuus nodig om weg te gaan. Je mag altijd weg. Daarnaast zijn de volgende signalen sowieso een teken om weg te gaan:

Als je je niet prettig voelt. Heel simpel. Hou het bij jezelf. Wat vind jij van hoe deze persoon zich gedraagt? Geeft het jou een fijn gevoel? Of niet?
Als hij of zij heel “intens” is. Niemand is intens. Zeker niet de hele tijd. Dus hoe is deze persoon normaal?
Als hij of zij veel charme heeft. Niemand is charmant. Charme is een gereedschap. Mensen gebruiken charme om iets gedaan te krijgen.
Als je vrienden afhaken. Krijg je een relatie of een nieuwe vriendschap, en heb je steeds minder contact met de goede vrienden die je had? Ga dan eens met die vrienden praten over de nieuwe persoon in je leven. Vaak zijn onze vrienden objectiever over onze keuzes dan wij zelf. Het gebeurt vaker dat vrouwelijke vrienden niet zo’n probleem zien, maar je mannelijke vrienden wel. Haken je mannelijke vrienden af, dan is dat een signaal.

En verder natuurlijk alle signalen op deze lijst van vroege waarschuwingssignalen.

Zorg dat je altijd kunt handelen

En aangezien weggaan altijd je beste en belangrijkste optie is: zorg dat je die dus altijd hebt!

Zorg dat je altijd je eigen bankrekening houdt, en laat je salaris daar op uitkeren. Hou je gelijk je eigen controle over je leven.

Zorg dat je altijd goede vrienden hebt die je vertrouwt, bij wie je ’s nachts aan kunt kloppen als het niet goed met je gaat.

Zorg dat je je eigen vervoer hebt. En, waar je ook komt, zorg dat je een simpel plan hebt voor hoe je daar weg komt en terugkomt naar een veilige plek.

Blijf weg uit de analysis paralysis. En kies voor een leven met handelingsperspectief.

——————————————————————————-
* Miller, Laurence. METTLE: Mental Toughness Training for Law Enforcement. Looseleaf Law Publications, Inc 2007.
** Gladwell, Malcom. Blink. London, Penguin Books 2006.