“Revictimisatie” betekent: opnieuw slachtoffer worden. Seksueel geweld is zo ongeveer het meest verschrikkelijke wat je een ander mens aan kunt doen, dus we denken natuurlijk het liefst dat verkrachting iets is waar je maar één keer slachtoffer van wordt.

Maar juist bij seksueel geweld komt het vaker voor dat mensen keer op keer slachtoffer worden. Sterker nog: indicatie nummer 1 dat je slachtoffer gaat worden van seksueel geweld, is als je eerder slachtoffer bent geweest van seksueel misbruik.

Het is dus essentieel dat we met deze kennis iets doen. Het is niet alleen van belang dat mensen die slachtoffer zijn geworden de juiste zorg krijgen; juist deze mensen hebben extra aandacht nodig om te voorkomen dat deze verschrikking ze nog een keer wordt aangedaan.

Het probleem begrijpen

Je kunt alleen maar een oplossing bedenken als je bereid bent het probleem te begrijpen. En juist daar gaat het vaak mis bij seksueel geweld. Wij, als gewone mensen, kunnen ons vaak niet voorstellen dat je zoiets een ander aan doet. En we kunnen ons al helemaal moeilijk voorstellen dat je zoiets meerdere keren doet. Nog steeds behandelen we verkrachtingen als geïsoleerd incident.

Het is dan ook tekenend dat misschien wel de bekendste meervoudig dader, de Utrechtse serieverkrachter, schuldig is bevonden aan 4 zaken over een tijd van 6 jaar. Dat is weinig. Degene die schuldig werd bevonden werd in totaal verdacht van 22 delicten, maar verspreid over 6 jaar is dat nog steeds weinig: bijna 4 per jaar.

Als gewone mensen leven wij natuurlijk mee met het slachtoffer, en daarom zien wij verkrachting als iets vreselijks. Misschien dat we daarom het onbewuste gevoel hebben dat iemand dit nooit meer dan een of enkele keren doet. Maar je moet begrijpen dat dit voor daders niet het geval is. De beste manier om te snappen wat seksueel geweld voor een dader is, is om het te vergelijken met iets wat voor jou een zeer geliefde hobby is. Of, om in hedendaagse termen te praten: je passie.

Het is iets wat je keer op keer op keer wil doen, waar je steeds beter in wil worden, en waar je trots op bent. En waarvan je misschien wel trots bent dat niemand begrijpt waarom jij die passie hebt. Ik denk dat de meeste verkrachters de Utrechtse serieverkrachter een domme prutser zouden vinden. Want een van de belangrijkste zaken bij een hobby is dat je die steeds kunt blijven doen. En dat kan niet vanuit de gevangenis. Daarom is de manier waarop verkrachters te werk gaan, erop toegespitst om ermee weg te komen.

Dat laatste is iets waar gewone mensen meestal niet eens op komen. Die denken dat het de verkrachter om seks te doen is. Wij zijn geen criminelen, dus we komen niet op het idee dat je na de bankoverval ook een vluchtauto nodig hebt en iemand die het gestolen geld witwast. Maar dat wij er niet op komen, betekent niet dat een crimineel daar niet op komt.

Uit DNA-onderzoek in de VS bleek al dat 30% van de daders al aanwezig was in de database van de FBI, vaak voor meerdere delicten. Uit de dadermonitor in Nederland blijkt dat daders van seksuele uitbuiting ook keer op keer dezelfde misdaad plegen*.

Als je iets wil doen aan revictimisatie, moet je dus begrijpen dat daders zeer gemotiveerd zijn om keer op keer seksueel geweld te plegen. (Meer over daders in mijn artikel “Seksueel geweld is misdaad” met een trigger warning.)

Hoe meer verkrachtingen door dezelfde dader gepleegd worden, hoe minder daders er zijn. DNA- en ander onderzoek wijst uit dat daders die verkrachtingen plegen, dat dus keer op keer doen. Ik denk dat als vrouwen in Nederland hun ervaringen naast elkaar zouden leggen, ze erachter zouden komen dat ze via via steeds weer dezelfde daders zien.

En succesvolle daders zijn zeer sociaal vaardig. Ze zijn zeer populair. Dus ze hebben een uitgebreide kennissenkring, of, in hun ogen, een uitgebreid aanbod van potentiële slachtoffers. Zolang wij elke verkrachting als een individueel geval blijven zien, gaan we nooit effectief aan bestrijding kunnen doen.

Een groot probleem in het “begrijpen” van daders, is dat je ze nooit objectief kunt bekijken. Het belangrijkste wapen van de dader is charme, en als hij geslaagd is in zijn misdaad, is hij dus goed met charme. Het is hoogmoed om te denken dat die charme wel werkt op zijn slachtoffer, maar niet op jou. Misschien kun je charme nog het beste zien als een ondoordringbare laag om hem heen. Het slachtoffer kon daar niet doorheen kijken, en jij ook niet.

Een gekke paradox die daarbij komt kijken, is dat mensen die zelf de grootste moeite zouden hebben om een ander levend wezen kwaad te doen, vaak heel erg empathisch kunnen zijn naar daders. Je zou denken dat iemand die zelf nog geen mug zou doodslaan, iemand die een ander verkracht een onbegrijpelijk monster zou vinden. Maar het tegendeel lijkt waar: deze mensen zijn vaak goed in allerlei redenen verzinnen waarom hij zich gedraagt zoals hij doet, en gunnen hem alle empathie.

Ik denk wel eens: hoe meer empathie je hebt, hoe minder geschikt je bent om te snappen hoe daders werken. Want wat een dader doet, is juist geen empathie hebben. Als je het goede voor een ander zou willen, zou je haar alle ruimte, eigenheid en zelfbeschikking geven, in plaats van haar te verkrachten.

Als je het probleem niet kunt begrijpen, kun je ook niet meedenken aan oplossingen.

Daders zijn op zoek naar slachtoffers

Het allerbelangrijkste om te begrijpen aan revictimisatie vanuit de dader gezien, is dat seksueel geweld een misdrijf is, en dus strafbaar. En als je ervoor gepakt wordt, krijg je een strafblad, ga je de gevangenis in, ben je niet meer anoniem en kun je dus je allerliefste hobby in elk geval een tijd lang niet meer uitoefenen. Dit is ook waarom verkrachters die in de gevangenis zitten totaal niet representatief zijn voor de groep verkrachters als geheel. Degenen die gepakt zijn, zijn een zeer kleine minderheid die zo onhandig te werk zijn gegaan dat ze, tegen alle kansen in, toch zijn veroordeeld.

Succesvolle daders zijn dus zeer goed in het uitzoeken van slachtoffers die hen geen problemen gaan opleveren. Mensen die meegaand, conflictvermijdend en empathisch zijn. Maar een nog betere kans maak je natuurlijk bij iemand die al eerder slachtoffer is geweest. Want dan weet je dat het in elk geval iemand gelukt is om die persoon tot slachtoffer te maken. Je hebt dan bewijs dat het mogelijk is om die persoon te verkrachten. Dat is voor een dader heel aantrekkelijk.

In een eerder artikel beschreef ik al dat sommige mensen die al slachtoffer zijn geweest, proberen zichzelf expres onaantrekkelijk te maken. Ze verzorgen hun tanden slecht, laten hun haar ongewassen en ongekamd, vaak met een schreeuwerige kleur erin, dragen vale, slecht zittende kleding, roken, etc. Helaas werkt dit precies averechts. Ten eerste is het natuurlijk verschrikkelijk om jezelf zo te behandelen. Maar het trekt ook daders aan. Zij weten dat dit tekenen zijn dat iemand al eens slachtoffer is geweest. En dat hun kans op slagen dus groter is dan bij andere mensen. Voor gewone mannen wordt je misschien onaantrekkelijker. Maar voor daders juist niet.

Auto-immuunziekte

We noemen AIDS een auto-immuunziekte omdat het je eigen immuunsysteem aanvalt, waardoor je kwetsbaar wordt voor allerlei andere ziektes. Seksueel geweld heeft eigenlijk hetzelfde effect, maar dan niet op je lichamelijke, maar op je mentale immuunsysteem.

Het eerste wat seksueel geweld met mensen doet, is dat het ze een overweldigend gevoel van schuld en schaamte geeft. Dat komt omdat je brein het ondraaglijk vindt om te erkennen dat je geen controle hebt over een situatie. Controle voelen is een van de belangrijkste doelen van onze geest. Om dus maar niet te hoeven erkennen dat je geen controle had – je wil het niet maar hij doet het toch – komt je brein met de leugen dat het jouw schuld is. Want als je schuldig bent, had je tenminste controle.

Dit veroorzaakt een hele ketting aan schade. Ten eerste vernietigt het je gevoel van eigenwaarde. Als je schuldig en vies bent, verdien je het immers niet om goed voor jezelf te zorgen, loopt die gedachte. Dus slachtoffers zorgen vaak lichamelijk slecht voor zichzelf. Ofwel ze gaan ongezond leven en hun uiterlijk verwaarlozen, ofwel ze worden heel hard voor zichzelf en straffen zichzelf af door middel van strenge diëten en overdreven sportprestaties. Seksueel geweld veroorzaakt dus ook lichamelijke klachten.

Maar als je schuldig en vies bent, dan mag je natuurlijk ook niet voor jezelf opkomen. Je mag geen “nee” zeggen en niet je grenzen aangeven. Dus daders hebben het makkelijker om je in hun macht te krijgen. Je gaat makkelijker mee naar plekken of situaties waar je niet wil zijn. En vervolgens heb je dus ook meer moeite om je daar weer uit te ontworstelen. Want daarvoor moet je recht tegenover de ander gaan staan, en jouw belang behartigen. En dat mogen slachtoffers vaak niet van zichzelf, omdat ze denken dat ze schuldig en vies zijn.

Daarnaast is een ander probleem misschien ook wel de verhoogde empathie. Als je schuldig en vies bent, moet je dan niet voor iedereen gaan zorgen om weer een klein beetje respect en misschien zelfs liefde te verdienen? En wordt je empathie daarmee zo sterk dat je ook gaat zorgen voor de mensen die jou willen verkrachten of ander leed aan willen doen?

En zo zijn er nog veel meer gevolgen die als een kettingreactie ontstaan door seksueel geweld. Het is essentieel om dit te begrijpen. Doe je dat niet, dan loop je het risico om slachtoffers de schuld te gaan geven. Die neiging heeft ons brein sowieso al, maar het wordt wel erg makkelijk om slachtoffers de schuld te geven als je de onderdelen van de kettingreactie ziet als iets wat slachtoffers uit zichzelf doen, in plaats van als een gevolg van de misdaad die hen is aangedaan.

Want slachtoffers zijn natuurlijk niet schuldig of vies. Het schuldgevoel en de schaamte zijn volledig misplaatst, verzonnen, een leugentje van je brein. Het probleem is alleen dat je dit heel lastig kunt ontwarren. Je kijkt met je brein naar je brein, dus datzelfde brein dat zich schuldig voelt, is het brein dat niet snapt dat je niet schuldig bent…

Het is daarom heel lastig om mensen die slachtoffer zijn geweest, ervan te overtuigen dat ze niet vies, niet slecht en niet schuldig zijn. Vaak komt er eerst een emotionele reactie, maar na een half uur kan het begrip alweer verdwenen zijn. Hier is echt goede therapeutische zorg bij nodig.

Preventie tegen revictimisatie

Bij het woord “preventie” denken we misschien niet zo snel aan mensen die al slachtoffer zijn geweest, omdat we denken dat het kwaad al is geschied. Maar dat is dus gebaseerd op de aanname dat seksueel geweld iets is dat iemand maar één keer meemaakt, en die aanname klopt niet. Voor mensen die al eens slachtoffer zijn geweest, is preventie zo mogelijk nog essentieler.

De belangrijkste (en misschien wel de simpelste, maar niet de makkelijkste) maatregel is zorgen dat mensen die slachtoffer zijn geweest, hun eigenwaarde weer terugkrijgen. Dat ze gaan beseffen dat ze niet vies of slecht zijn, maar als levend wezen uniek, en dus oneindig waardevol. Als je beseft dat je oneindig waardevol bent, mag je van jezelf ook makkelijker je eigen belangen op waarde schatten en die verdedigen.

Een andere methode is om de situaties en personen die gevaarlijk voor je zijn, te leren herkennen. Ik vind dat lastiger. Want, zoals ik al heb beschreven, daders weten wat werkt, en charme werkt gewoon. Op ons allemaal. We kunnen niet in iemand anders’ hoofd kijken, dus we weten niet of hij of zij iets van plan is. Proberen uit te vissen wat iemands intentie is, is de slechtste manier om aan preventie te doen.

Het beste wat we op dit gebied kunnen doen, is compenseren voor charme. Dat wil zeggen: beseffen dat er charme in het spel kan zijn en dat we dat niet door zullen hebben. En dat of iemand aardig of charmant is, dus geen gewicht zou moeten hebben in ons oordeel over of die persoon problematisch is of niet. Maar dat is erg lastig.

Twee concrete zaken zijn belangrijk voor preventie. Ten eerste is toestemming. Zelfverdediging draait om toestemming: kun je jezelf toestemming geven om voor jezelf op te komen, in alle aspecten van het leven? Die toestemming is makkelijker als je je goed voelt over jezelf, maar je kunt hem ook concreet maken door ermee te oefenen, hem op te schrijven, steunende mensen in je leven te zoeken die jou helpen jezelf die toestemming te geven.

Ten tweede: voorbereidingen. Het is erg lastig om in sociale situaties goeie beslissingen te nemen. Dat is nou eenmaal hoe ons brein in elkaar zit. Dus helpt het om allerlei voorbereidingen te treffen op momenten dat je nog niet in zo’n situatie zit. Regels voor jezelf te maken waar je jezelf aan kunt houden. Altijd je eigen bankrekening houden, hoeveel je ook van je partner houdt. Nooit naar een plaats of situatie gaan waarvan je niet weet hoe je eruit kunt komen. Om maar twee voorbeelden te noemen.

Conclusie

Ik heb lang geaarzeld of ik dit artikel zou schrijven of niet. Daders lezen mee, en ze weten sites als de mijne zeker te vinden. Maar ik denk dat de meeste succesvolle daders dit allemaal al weten. Dus ik vind het oneerlijk als gewone mensen deze informatie niet hebben, en daders wel.

Daarnaast is het om ethische redenen belangrijk. De schade van seksueel geweld is niet dat ene moment waarop de dader deed wat jij niet wil. De schade is de hele kettingreactie van ellende die erop volgt, en die nog tientallen jaren door kan werken, of zelfs een heel leven lang. Revictimisatie is niet de schuld van het slachtoffer: het is onderdeel van de schade van seksueel geweld.

Daarom is het belangrijk dat wat we ook aan preventie doen, we mensen die al eens slachtoffer zijn geweest van seksueel geweld mee nemen in de maatregelen. Hun kansen zijn slechter, maar wat stellen onze maatregelen voor als we juist hen niet kunnen helpen?

—————————————————————————————————————————–
*: Vergeet niet dat de definitie van “recidive” is, dat iemand opnieuw voor eenzelfde soort delict wordt veroordeeld. De kans om veroordeeld te worden voor seksueel geweld is al heel erg klein, laat staan twee keer. En dat is nog afgezien van het feit dat een slimme dader nu geleerd heeft hoe hij is gepakt en wat hij er aan kan doen om dat niet nog een keer te laten gebeuren. Dus het werkelijke percentage van mensen die opnieuw een misdaad plegen, is veel en veel hoger dan de genoemde percentages in dit soort onderzoeken.