Zolang de toestand van het slachtoffer bepaalt wat als verkrachting gezien wordt en wat niet, zal niemand volledig veilig zijn van seksueel geweld. Onze veiligheid zal conditioneel zijn. En we verdienen onconditionele veiligheid.”
En daarin moeten we natuurlijk gaan voor zoveel mogelijk resultaat. Het doel zou uiteraard moeten zijn: geen seksueel geweld meer. Nul verkrachtingen. De keerzijde daarvan is echter dat we verkeerde verwachtingen wekken. Verwachtingen die we niet waar kunnen maken. Daarom denk ik dat het belangrijk is wat “verwachtingsmanagement” te doen.
Het recht om niet verkracht te worden
Ten eerste: ja, we hebben met z’n allen bepaald dat seksueel geweld niet mag. Dat is niet zomaar een “mening”; nee, het staat in de Europese Conventie van de Rechten van de Mens:
“Verbod op foltering en onmenselijke of vernederende behandeling”
Ieder mens heeft dus het recht om niet onmenselijk of vernederend behandeld te worden. Dit recht wordt het vaakst ingeroepen bij slechte behandeling in gevangenissen, maar het is een algemeen recht. Sterker nog: het is een absoluut recht, waar geen uitzonderingen op zijn. De Nederlandse regering is verplicht dit recht te handhaven.
En dit gaat dus niet alleen over verkrachting, maar ook over vernedering of andere nare behandeling, zoals beschreven in het verdrag. Ons doel hiermee is duidelijk: we willen dit niet. We willen nul seksueel geweld en daar staan we als samenleving voor.
Toch denk ik dat het belangrijk is dat we weten dat we dat doel niet gaan halen. Zodat we niet gaan zitten wachten op iets dat nooit zo zal zijn. Want daarvoor is de wereld te complex.
Er zullen altijd nare mensen zijn
Het eerste probleem is dat er altijd nare, gewetenloze mensen zullen zijn. Als je hier puur biologisch naar kijkt: psychopaten zijn nog steeds 1 – 4 % van de menselijke bevolking, en het zou goed kunnen dat daar een (grote) genetische component in zit. Als je daar verandering in wilt brengen, zou je moeten gaan bepalen wie wel en niet kinderen mag krijgen, en dat willen we niet. Ten eerste omdat je niet alleen niet weet wat je aan het veranderen bent, maar ook omdat je niet weet wat de mens over drie of vier generaties nodig gaat hebben.
Maar verkrachtingen kunnen ook gepleegd worden door mensen die niet psychopaat zijn of die op andere manieren niet neurotypisch zijn. Alleen al door deze mensen in groepen in te delen ben je bezig met monitoren en voorspellen op zo’n extreme manier, dat je de vrijheid in de samenleving ernstig hebt aangetast. Afgezien dus van het feit dat dit niet werkt; als je naar bepaalde groepen kijkt, glippen de daders die niet binnen jouw profiel passen, er tussendoor.
Nare mensen zijn niet weg te kweken.
Seksueel geweld zal er altijd zijn
Meer dan de helft van de zaken die het Centrum Seksueel Geweld ziet, vindt plaats in de familiesfeer. Naar schatting is minstens 85% van de daders een bekende van het slachtoffer. Dat zijn dus niet zomaar daders die je kunt isoleren in de menigte. Ze hebben geen gevangenispak aan en geen nummer waaraan je ze kunt herkennen.
En je zult nou eenmaal altijd vaders, broers, ooms en opa’s, vrienden en partners hebben (en de vrouwelijke varianten daarvan, want vrouwen zijn ook daders), dus het is ook niet een groep die je kunt vermijden.
Daarnaast is seksueel geweld aantrekkelijk. Dat zal wel altijd zo blijven. Of het er nou om gaat de ander te vernederen of gewoon je eigen behoefte boven het recht van de ander om niet onmenselijk behandeld te worden te plaatsen: verkrachting, als mogelijkheid, is er. Er zullen altijd mensen zijn die proberen van die mogelijkheid gebruik te maken.
We leven in een vrij land, misschien wel een van de meest vrije en zeker een van de meest individualistische landen die er zijn. We houden ons massaal niet aan de snelheidslimiet. We steken massaal over waar dat niet mag. We rijden massaal door rood. Als we gewenst gedrag zouden gaan afdwingen, zouden we die vrijheid kwijtraken.
Zolang we mensen niet als drones kunnen besturen, hebben ze de vrijheid om te doen wat ze willen, en kunnen ze die vrijheid dus ook gebruiken om een ander te verkrachten.
Daders die vrijuit gaan zullen er altijd zijn
In een artikel over daders heb ik al het vermoeden beschreven dat veel daders veelplegers zijn, en dat we die herhaling niet zien.
Maar er zijn ook daden die nooit bestraft zullen worden. Een slachtoffer dat bij het Centrum Seksueel Geweld aankomt, wil niet altijd een gesprek met de politie. Wil hij of zij dat wel, dan volgt eerst een Informerend Gesprek. Daarna kan dan een aangifte worden gedaan. Maar wat helaas ook gebeurt, is dat er niet genoeg bewijs is om er een officiële aangifte van te maken. Alle partijen: de forensisch arts, de politie, de case manager van het CSG kunnen overtuigd zijn dat de verkrachting echt is gepleegd, maar toch besluiten dat het geen rechtszaak zal worden.
Er zullen dus altijd daders zijn die niet gestraft worden.
Maar zelfs als we elke dader bij elke misdaad zouden straffen, zou dat nog geen garantie zijn dat een ander het niet toch zal proberen. Straffen is niet hetzelfde als preventie.
Victim blaming zal er altijd zijn
Helaas is het slachtoffer de schuld geven niet een rationele overtuiging. Het is een diepgeworteld mechanisme dat we allemaal hebben, om ons brein te kalmeren. We doen het allemaal, bij allerlei situaties.
De overbuurman krijgt een auto-ongeluk en het eerste wat we denken is: “Die vent kon ook niet rijden.” Want als we na zouden denken over hoe gevaarlijk het verkeer is, hoe groot de kans dat we, zonder dat we zelf iets verkeerd doen, bij een aanrijding betrokken kunnen raken, dan zou ons brein steeds in een hoge staat van waakzaamheid moeten blijven. Liever geloven we dat het zijn eigen schuld was, zodat we zelf niet bang hoeven te zijn. We doen dit voortdurend: “Ben je ziek? Je moet ook wel een beetje voorzichtig doen met jezelf.”
Dat betekent niet dat we dit goed moeten keuren. We weten dat victim blaming schadelijker kan zijn dan de gebeurtenis zelf. We weten dat victim blaming herstel in de weg staat. Het is dus enorm belangrijk dat mensen weten hoe dit mechanisme werkt. En dat de mensen die weten hoe het werkt, zich niet uitlaten op een victim blaming manier. Daarnaast, dat wanneer we victim blaming zien in de media, we dit aan de kaak stellen.
Maar verwachten dat het ooit weg zal zijn, is niet realistisch. Het helpt ons om ons goed te voelen over onszelf, en die mechanismen zijn diep geworteld in ons brein.
Waarom verwachtingsmanagement?
Een wereld zonder verkrachting, zonder vrijuitgaande daders en zonder victim blaming zal nooit bestaan. Dit is een van de dingen waarover ik het heel, heel graag mis zou hebben. Maar helaas. Deze dingen zijn onderdeel van het bestaan. Het is belangrijk om dat te begrijpen, zodat we geen beloftes doen die we niet waar kunnen maken.
Dit is dus ook niet een oproep om niet alle mogelijkheden aan te grijpen om seksueel geweld tot een minimum terug te dringen. Wat het wel is, is een reminder dat we realistisch moeten zijn, vooral tegenover mensen die al eens slachtoffer zijn geweest. Tegen mensen die hopen dat het ze nooit “overkomt”. Tegen mensen die geloven dat ze dit nooit zullen meemaken.
Bovenaan deze post heb ik een foto van een bericht geplaatst dat volgens mij onvoldoende aan verwachtingsmanagement doet. Ik heb de afzender onleesbaar gemaakt, want het gaat me niet om de afzender en ik zou verschillende andere van dit soort berichten kunnen laten zien. Waar het me om gaat is dit: volgens mij maak je het te simpel. Als je voorstelt dat je ooit “volledig veilig” kunt zijn, dan beloof je teveel, of je snapt niet hoe het probleem in elkaar zit. En beide gevallen doen tekort aan het probleem.
Zo is ook leren jezelf te verdedigen geen garantie. Wat je zelf kunt doen om je eigen veiligheid te vergroten, is waar je zelf individueel mogelijkheden hebt. Dat is dus heel krachtig, omdat je zelf keuzes hebt. Hoe de maatschappij omgaat met seksueel geweld, daar heb je via de politiek, via activisme of via een beroep in het werkveld invloed op. Ook belangrijk, maar iets minder direct onder jouw controle.
Zowel zelfverdediging als activisme hebben een plaats in een mix van maatregelen die kunnen helpen om je kansen zo goed mogelijk te maken. Daarom zijn alle maatregelen belangrijk. Maar volledige veiligheid en gegarandeerde veiligheid bestaan niet. En zullen ook nooit bestaan.