Bij massaschietpartijen in de VS blijkt keer op keer dat de dader een verleden heeft van geweld tegen vrouwen. De conclusie van veel onderzoekers in de VS is om door wetgeving te zorgen dat plegers van huiselijk geweld geen vuurwapen meer kunnen kopen. Dat is voor Nederland, waar het veel lastiger is om aan vuurwapens te komen, niet heel relevant. Maar erkenning van het onderliggende probleem is voor ons wél heel belangrijk, zeker na de verkiezingen afgelopen week.

Het verband tussen huiselijk geweld en aanslagen

Waar komt dit verband vandaan? Waarom blijkt steeds weer dat daders daarvoor al hun vriendin of vrouw mishandelden?* Een aantal jaar geleden schreef ik De mensheid is niet slecht. De meeste mensen zijn niet slecht – maar ook weer niet goed, welteverstaan. Er is iets natuurlijks dat ons ervan weerhoudt een ander te mishandelen of te doden. In On Killing beschrijft Lt. Col. Dave Grossman hoe moeilijk het is om soldaten zover te krijgen dat ze zelfs maar hun wapen gebruiken, laat staan een ander mens gericht doodschieten.

Dat kun je zien als een drempel. Mensen kunnen daar overheen stappen, maar dat kost moeite. Het leger heeft een aantal technieken ontwikkeld om die drempel te verlagen. De belangrijkste daarvan zijn: de vijand als niet echt menselijk afschilderen en de vijand als legitiem doel aan te merken. Daarnaast worden soldaten geconditioneerd om te vuren op commando.

Toch zijn er ook mensen die deze drempel over kunnen zonder geconditioneerd te zijn. Burgers die hun vriendin, vrouw en kinderen geweld aandoen zonder dat ze daar een commando voor krijgen. Soldaten worden geacht te schieten op volslagen vreemden, die een duidelijke bedreiging vormen. Plegers van huiselijk geweld mishandelen degenen die het dichtst bij hen staan, en die zij zouden moeten beschermen – sterker nog, welke man wil er nou niet zijn vrouw en gezin beschermen? Maar deze mensen gaan dus uit zichzelf, zonder conditionering en zonder commando, tegen die natuur in en gaan die torenhoge drempel over.

Bij zelfverdediging willen we zo min mogelijk de dader “psychologiseren”. Elke seconde die we bezig zijn met een problematisch persoon analyseren, zijn we niet bezig met maken dat we uit die situatie wegkomen. Bovendien is er een grote kans dat dit analyseren onze empathie activeert, en dat maakt het alleen maar lastig om die persoon af te wijzen en uit ons leven te bannen. Wij zijn over het algemeen ook geen psychologen en we treffen mensen niet in een behandelsetting.

Dus het maakt ons niet uit hoe of waarom een dader van huiselijk geweld zijn naasten kan mishandelen (en uiteindelijk doden). Het enige dat we constateren is dat hij dus zelf, vrijwillig en zonder training, die hoge drempel over kan gaan. Als we dat beseffen, dan hoeft het ons dus ook niet meer te verbazen als die persoon andere, minder hoge drempels kan overgaan. Als je je eigen vrouw kunt mishandelen, kun je dat zeker ook bij vreemden doen. Als je degene van je zou moeten houden geweld kunt aandoen, dan kun je dat zeker ook bij anderen.

Het verband tussen geweld tegen vrouwen en racisme

De vijand als niet echt menselijk afschilderen is wat we “othering” noemen, en dat is een grote aanjager van geweld. Racisme is het ultieme othering, en overal waar je racisme en andere vormen van othering ziet, kijk je naar de opmaat naar geweld. Iemand is daar bezig de drempel naar geweld minder hoog te maken, en je kunt je maar beter – vanaf een veilige afstand – afvragen wie dat doet en waarom hij dat wil. Psycholoog Bob Altemayer beschreef** al dat mensen die racistisch zijn tegen een bepaalde groep, dat vaak ook zijn tegen andere groepen. Het racisme zit niet in een groep, maar in de racist.

Het zou ons niet moeten verbazen dat mensen die racistisch zijn, meestal ook slecht zijn voor vrouwen. Racisten geloven immers dat bepaalde bevolkingsgroepen genetisch minder zijn, en datzelfde geloven ze meestal over vrouwen. Ze zien vrouwen niet volwaardig mens. Uiteindelijk zien racisten vrouwen vaak als een soort broedmachines, die er vooral zijn om nieuwe soldaten te kweken voor de strijd tegen de groepen dij zij als minder bestempelen.

De betekenis van de verkiezingsuitslag voor de veiligheid van vrouwen

Bij de verkiezingen afgelopen week heeft de grote rechtse partij, de VVD, winst geboekt. Daarnaast is er veel winst geboekt door extreemrechtse partijen als FvD, JA21, PVV en BBB. Al deze dingen hebben een negatieve invloed op de veiligheid van vrouwen in Nederland.

In eerste instantie kan dat zijn door het beleid dat ze gaan voeren. Dat zullen we moeten afwachten. Over het algemeen zijn rechtse partijen voor zwaarder straffen. Dat kan het rechtvaardigheidsgevoel tevreden stellen, maar in de praktijk lost het problemen met criminaliteit niet op***. Daarvoor is veel investering in onderwijs en sociale structuren nodig, en daar zijn rechtse partijen over het algemeen op tegen. Daarbij ligt het juridische probleem met geweld tegen vrouwen veel meer in het feit dat er weinig aangifte wordt gedaan en er uiteindelijk zeer weinig veroordelingen zijn, dan in het feit dat het aan wetgeving of handhavers ontbreekt.

Waarschijnlijk groter is de negatieve impact doordat het nu lijkt alsof extreemrechtse ideeën geaccepteerd zijn. Terwijl deze ideeën in strijd zijn met nota bene het eerste artikel van onze grondwet: “Allen die zich in Nederland bevinden zullen in gelijke gevallen gelijk worden behandeld”. Dat is niet voor niets artikel 1, maar als wij een regering hebben die dat artikel aan hun laars lapt, hoe echt is dat artikel dan nog?

En dat geldt niet alleen voor de extreemrechtse partijen: Mark Rutte, lijsttrekker van de VVD en voormalig premier, heeft zich volgens de rechtbank zelfs schuldig gemaakt aan aanzetten tot discriminatie. En daar kennelijk niets van geleerd: onlangs zei hij in de Tweede Kamer nog dat hij het persoonlijk eens is met de extreemrechtse PVV-leider Wilders om nationaliteit te registeren voor later fraude-onderzoek. En dat tijdens een debat over het toeslagenschandaal waarbij tienduizenden ouders op basis van racistische criteria ten onrechte van fraude zijn beschuldigd – hetzelfde feit als waarvan Rutte dus al daarvoor schuldig was bevonden. Dit instemmen tussen de leider van de grootste regeringspartij en de leider van een extreemrechtse partij geeft het beeld dat het oké is om te discrimineren.

En zoals gezegd, racisme gaat vaak hand in hand met geweld tegen vrouwen. Bij een van de partijleiders, Baudet van het extreemrechtse FvD, is de vrouwenhaat net zo openlijk als de discriminatie. Dit mengsel van uitlatingen van rechtse en extreemrechtse partijen in de regering laat het lijken of racisme en vrouwenhaat geaccepteerd zijn.

Deze vergoelijking van racisme en vrouwenhaat is zichtbaar voor zowel potentiële daders als potentiële slachtoffers. Daders zien dit als een rechtvaardiging van hun overtuigingen. Onder president Trump, die immigranten voor moordenaars en verkrachters uitmaakte, opschepte dat hij in de kleedkamer van 15-jarige meisjes kwam, en iemand met een beperking belachelijk maakte, steeg, volgens de FBI, het aantal racistische misdrijven met 20%.

Dat heeft zowel te maken met het racisme van de daders als met het rechtse gedachtengoed dat zoveel mogelijk verantwoordelijkheid bij het individu legt en victim blaming in de hand werkt. Victim blaming is dé criminele mindset bij uitstek: “Als ik bij jou inbreek dan is dat jouw schuld”. Als het aan de crimineel lag, ging zijn slachtoffer de gevangenis in. Extreemrechts is dan ook een goede kweekvijver voor daders.

Bovendien laten deze verkiezingen zien dat de mensen in de regering wegkomen met hun slechte daden. Meer dan 25,000 burgers zijn door de belastingdienst onterecht beschuldigd van fraude. Het kabinet viel, maar twee van de partijen die in de regering zaten tijdens deze racistische acties, zijn de twee grootste partijen geworden. Dit geeft naar potentiële daders van racistische misdrijven het signaal dat er geen consequenties zijn voor racisme.

Ook potentiële slachtoffers zien deze uitslagen. Dr Sahar Noor beschreef treffend: “Bij iedere verkiezingsuitslag je hart vast moeten houden bij het afwachten van de uitslag: en… word ik nu eindelijk geaccepteerd als medeburger van dit land? ‘Mag’ ik nog steeds hier zijn?”.

Dat zo’n groot percentage van de bevolking rechts of extreemrechts heeft gestemd, zegt nogal wat over ons land. De mensen die op straat langs je heen lopen, hoeveel daarvan zijn racistisch? Hoeveel van hen vinden vrouwen minder waard? En wat zegt dit over de politie? Is die er ook nog voor mij? Of zien die in deze verkiezingsuitslag ook een wens van de maatschappij om racistischer en vrouwonvriendelijker te worden? Grote kans dat vrouwen en vooral vrouwen van kleur nog minder bereid zijn om aangifte te doen, omdat zij het risico om niet gehoord, weggelachen of erger te worden, gewoonweg te groot vinden.

Wat kun jij doen om je veiligheid te bewaken?

Dit alles wijst erop dat de komende jaren onveiliger gaan worden voor vrouwen, en erger nog voor vrouwen van kleur en LHBTI personen, en dat je tegelijkertijd minder hoeft te verwachten van de overheid. Wat kun je dan zelf doen om je veiligheid te vergroten?

Het belangrijkste is misschien wel: steun elkaar als vrouwen. Teveel zie ik dat vrouwen aan elkaars stoelpoten zagen. Met name vrouwen van kleur zijn hier het slachtoffer van. Dat speelt allerlei vrouwonvriendelijke figuren en daders precies in de kaart. Het is “verdeel en heers” – een strategie die zo oud is als de wereld. Het is dus heel belangrijk dat je je niet tegen elkaar uit laat spelen.

In Hollywood wisselden vrouwen Excel-lijsten uit van daders. Zoals we de afgelopen jaren gezien hebben, zijn er veel daders met macht in de filmwereld. Weinstein, Allen, Polanski, Tarantino, Whedon – de lijst blijft maar groeien. Omdat vrouwen dus niet via officiële kanalen bescherming konden krijgen, hielden ze lijsten bij van mannen met wie je beter niet alleen in een ruimte kunt zijn.

Dat idee zou best wel eens van pas kunnen komen. En ook dit is een vorm van solidariteit. Teveel zie ik dat mannen die niet goed voor je zijn, circuleren in groepjes vrouwen. Dat is het omgekeerde van een goed idee. Als jij weet dat die man niet goed voor je is, dan kunnen de vrouwen om je heen daarvan profiteren en de man in kwestie vermijden. Want: de enige goede manier om om te gaan met problematische personen is… niet omgaan met problematische personen.

Daarbij hoort: wees kieskeurig. Jij mag mensen uitzoeken die goed voor je zijn. Niet “lief”, niet “aardig”, maar goed voor jou. Mensen die jou de ruimte geven, mensen die jouw grenzen respecteren, mensen die jou prijzen om wat je voor elkaar krijgt, die jou steunen en achter je staan. Teveel zie ik dat vrouwen mannen die niet goed voor hen zijn, blijven accepteren en hen alles blijven geven wat ze willen. Mannen die seks eisen, mannen die orale seks willen maar niet geven, mannen die verwachten dat jij als een soort moeder alles voor ze regelt – daar heb je niks aan. Des te eerder je ervan afkomt en des te duidelijker je dat doet, des te meer andere vrouwen zich daaraan kunnen optrekken. Een verhoging van de standaard is voor iedereen beter.

Daarnaast alle normale dingen. Zorg dat je altijd weg kunt. Zorg dat je altijd je eigen rekening houdt en dat daarop je salaris wordt gestort. Zorg dat je de waarschuwingssignalen kent. Zorg dat je bereid bent te handelen. Zorg dat je niet conflictvermijdend bent, zorg dat je “nee” durft te zeggen, en bewaak je eigen vrijheid.

De checkvraag die ik meestal stel is: zou je dit willen voor je beste vriendin? Voor je lieve kleine nichtje? Als jij een bepaalde man niet je lieve kleine nichtje zou toewensen, hoef je hem voor jezelf ook niet te accepteren.

Vooruitzicht

Gelukkig zijn we nog niet een dictatuur. De afgelopen tientallen jaren is de aangiftebereidheid omhoog gegaan, is er meer zicht op criminaliteit, en daalt de criminaliteit als geheel flink. Daarnaast zijn nu alle Centra Seksueel Geweld open en is er de laatste jaren veel aandacht voor seksueel geweld.

De grootste dreiging van seksueel geweld komt van exen, familie en vrienden, en andere bekenden. Het is dus belangrijk om op te letten hoe die zich uitlaten over vrouwen, mensen met een migratie-achtergrond, en LHBTI personen. Voelen zij zich gesterkt in hun opvatting door deze verkiezingen? Dan is het tijd om de afstand te vergroten en te zorgen dat je weg kunt uit die relatie. En het is altijd, altijd goed om aan je eigen vrijheid, veiligheid en levensgeluk te werken.

———————————————————————————————————-

* The New York Times: A Common Trait Among Mass Killers: Hatred Toward Women
** Altemayer, Bob. The Authoritarian Specter.
*** Zie oa Criminoloog Marijke Drogt, en artikelen als: Wired – The radical idea to reduce crime by policing less, not more.