Victim blaming – waarom we het slachtoffer de schuld geven

Afgelopen vrijdag was ik op een dansfeest. Een meisje dat duidelijk nieuw was werd direct benaderd door een jongen die haar niet meer liet gaan.

Na een paar dansjes deed hij een move waarbij hij haar handen in zijn nek legde. Daarop pakte hij de achterkant van haar nek met zijn vingers vast, duwde haar gezicht tegen het zijne aan, en kuste haar hard op haar mond.

Het was nogal duidelijk niet wederzijds.

Als ik dit soort verhalen vertel, krijg ik meestal direct reacties:

“Ze wilde het vast zelf.”
“Had ze hem maar weg moeten duwen.”
“Wat een dom kind.”

Dat soort reacties komen bij mij ook op:

“Ik zag al toen ze binnenkwam dat dit ging gebeuren.”
“Ze ziet er ook precies uit als een meisje waar die foute gasten direct op springen.”

Eigenlijk geven we daarmee gewoon háár de schuld van het feit dat hij haar aanrandt. Hoe komen we eigenlijk op zo’n reactie?

Hoe werkt victim blaming?

Onder bepaalde omstandigheden is onze eerste, automatische reactie het slachtoffer de schuld geven. Dat heet ‘victim blaming’.

Stel, je overbuurman krijgt een auto-ongeluk. Wat is je eerste reactie?

“Die gast kon ook niet rijden.”

Vervolgens gaan we allemaal voorbeelden aanhalen van gevallen waarin hij niet goed reed.

Waarom doen we dat?

Het is een manier om onze hersenen van de hoogste waakzaamheid weer naar het dagelijkse niveau te krijgen.

Als we van iemand in onze omgeving horen dat hij een auto-ongeluk heeft gehad, zou dat er ons eigenlijk aan moeten herinneren hoe gevaarlijk het verkeer is, en dat we maatregelen zouden moeten nemen om iets aan onze veiligheid te doen.

Maar dat kost veel energie en zet een flinke domper op onze stemming. Dus zeggen we “Die gast kon ook niet rijden.”

Wat bedoelen we daarmee? Heel simpel:

Mijn overbuurman heeft een ongeluk gehad, maar hij kon ook niet rijden.
Ik kan wél rijden, dus ik krijg geen auto-ongeluk.

Klaar. Onze hersenen zijn gerust gesteld, dus we kunnen weer verder met ons leven zonder dat we iets hoeven te doen.

Jammergenoeg is het een bug – een programmeerfout in onze hersenen.

Wat doet victim blaming met het slachtoffer – en met jou?

Voor je overbuurman is het natuurlijk niet zo leuk dat hij nu in het ziekenhuis ligt en dat mensen dan ook nog eens over hem zeggen dat hij niet kon rijden. Dus ten eerste toont het een enorm disrespect voor degene die iets naars heeft meegemaakt.

Maar afgezien daarvan is het, zoals ik al zei, een bug in je hersenen. Je ziet de werkelijkheid niet onder ogen – sterker nog:

het is een mechanisme dat jou er expliciet van weerhoudt om de werkelijkheid onder ogen te zien.

Voor je eigen ontwikkeling is het natuurlijk niet zo handig belangrijke waarnemingen in de wereld om je heen te negeren. Het staat je in de weg om iets te leren. Het verkeer ís onveilig, en het is best een goed idee om weer even naar je opties te kijken op het moment dat je daaraan herinnerd wordt.

Het doet ook iets met je empathie. Het staat je in de weg om met een ander mee te leven. Het stopt je gevoel. Dat kan soms nuttig zijn, om te voorkomen dat je overmand wordt door empathie voor iedereen – maar het blokkeert ook de mogelijkheid om contact te maken en je kunt er flink cynisch van worden.

Wat kun je doen tegen victim blaming?

Het eerste dat je nodig hebt is natuurlijk dat je herkent dat het gebeurt.

In mijn voorbeeld van de overbuurman: zelfs als hij niet kon rijden, betekent het nog niet dat het zijn schuld is.

Misschien stond hij stil voor een stoplicht en werd hij van achter aangereden. Zo er zijn nog honderd andere mogelijkheden natuurlijk. Maar daar zoekt je geest niet naar.

Je zoekt naar bevestiging, niet naar de waarheid.

En dát is het teken dat je aan het victim blamen bent.

In het voorbeeld van het meisje op het feest: ik kom al een paar jaar soms 2 of 3 keer per week op dat soort feesten; ik zie bijna elke keer wel zoiets gebeuren, en ik heb nog nooit gezien dat een meisje zich verweerde. Maar iedereen die ik hierover vertel zegt: “Nou, IK zou hem een klap op z’n gezicht geven!”

Als ik in 100% van de gevallen uitkomst A zie, en 100% van de mensen zegt zeker te weten dat zij niet-A zullen doen, dan klopt er ergens iets niet.

Maar in plaats van dat je je gaat afvragen: hoe kan dit? Hoe zit dit in elkaar? – in plaats daarvan ga je op zoek naar een reden waarom ze verdient wat er met haar gebeurt. Want je hersenen willen graag dat de wereld eerlijk is, dat zij haar verdiende loon krijgt en dat het daarom jou nooit zal overkomen.

Komt jouw conclusie jou wel erg goed uit? Dan is de kans groot dat je bezig bent met victim blaming.

Nou je het hebt herkend, is de oplossing eigenlijk vrij simpel. Ga vragen stellen. Wat is er gebeurd bij dat ongeluk? Hoe kan het dat 100% van de meisjes op dat feest zich niet verweert, terwijl 100% van de mensen die je dat vraagt, zeggen dat ze dat wel zouden doen?

En zorg dat je compenseert voor deze bug: Ik weet dat ik geneigd ben het slachtoffer de schuld te geven, dus laat ik voor de zekerheid extra zacht zijn voor die ander.

Laat ik het oordelen weglaten, en laat ik kijken naar wat er feitelijk gebeurt.

En dan komt het interessantste, natuurlijk.

Wat ga ik doen met de nieuwe informatie die ik binnenkrijg?

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *