Onlangs deelde onderzoeker Nicole Bedera wat haar leerlingen de belangrijkste les hadden gevonden. Hun antwoord: “Dat we allemaal een verkrachter kennen, en van hem houden.” Dat is een heftige opmerking, maar waarschijnlijk geldt het voor heel veel vrouwen. En het is van levensbelang om te begrijpen waarom dat zo is.

I asked my students once what the most important thing was that they learned in my class. They said simply: “We all know and love a rapist.” It’s probably the phrase I repeat most often when teaching and I think it would do the Democrats some good right now. A thread.

— Nicole Bedera (@NBedera) April 27, 2020

Begin bij het eind

In sommige vakgebieden is het belangrijk om te kijken hoe iemand tot een verkrachting komt. In de rechtspraak en in de psychologie bijvoorbeeld. We hebben dan ook nogal de neiging om vooruit in de tijd te denken. Eerst gebeurde dat. Toen dat. Toen dat. En op die manier een verhaal te maken over hoe die verkrachting plaats heeft kunnen vinden.

Voor zelfverdediging is dat niet zo handig. Ten eerste omdat we, als mensen, heel erg geneigd zijn ons in te leven in de persoon waarnaar we kijken. We dichten die persoon dan vaak gedachten en gevoelens toe die we zelf hebben. En het wordt lastiger om “nee” te zeggen tegen die persoon of hem of haar uit ons leven te zetten; twee dingen die voor zelfverdediging essentieel zijn.

Maar ten tweede kijken we waarschijnlijk naar de verkeerde “populatie”. “Populatie” is een woord dat in de statistiek wordt gebruikt om te laten zien over welke groep je het precies hebt. Journalist Chris Klomp legt het uit:

Oververtegenwoordiging misdaad in het kort. Van twee blauwe mannetjes is 50% boef (1). Van 100 gele mannetjes is 40% boef (40). De blauwe mannetjes hebben een oververtegenwoordiging, maar de misdaad in totaliteit ligt echt anders.

— Chris Klomp (@chrisklomp) May 5, 2020

Het is dus belangrijk om te begrijpen naar welke populatie je kijkt. Daarom begin ik bij zelfverdediging juist achteraan. Niet bij mensen van wie er misschien een paar een verkrachting gaan plegen, maar bij degenen die succesvol verkrachtingen hebben gepleegd. En bij “succesvol” hoort: “er mee wegkomen”.*

Wie zijn succesvol?

In het uitgaansleven zie ik vaak het volgende gebeuren: vrouwen hebben direct door wie ze een engerd vinden. Die oudere man met dat rare baardje. Die jongen die net iets te wazig uit zijn ogen kijkt en onhandig beweegt. Die man met vale, gekreukte kleding. Die jongen die je niet aankijkt terwijl je met hem praat.

…en van al die engerds denk ik “die is niet gevaarlijk”. Waarom? Omdat ze nooit succesvol zullen zijn. Om een verkrachting te kunnen plegen moet je immers dicht bij iemand in de buurt kunnen komen – letterlijk en figuurlijk. En dat krijgen deze types, hoe “creepy” ook, toch niet voor elkaar.

Wie wel? Degenen die er goed verzorgd uitzien. Degenen die sociaal vaardig zijn. Degenen die het voor elkaar krijgen om geliefd te zijn. Degenen die tot jouw groep vrienden behoren. Bedera schrijft: “Ik ontdekte drie serieverkrachters. Met twee van hen was ik bevriend.” Dat is dus niet bizar – het is logisch.

Zijn er ontzettend veel verkrachters?

Als je erachter komt dat je bevriend bent met een verkrachter, of misschien wel met meerdere, dan kun je denken dat het stikt van de verkrachters. Misschien zie je de wereld zó**:

Terwijl we uit DNA-onderzoek weten dat heel veel verkrachtingen (en andere misdaden) door dezelfde mensen worden gepleegd, en het er in werkelijkheid dus waarschijnlijk meer zó uitziet:

Hoe kan dat? Als we weer kijken naar de populatie “succesvolle verkrachters”, dan zijn dat degenen die dichtbij hun slachtoffer hebben weten te komen. En dat betekent dat ze heel veel toenaderingspogingen doen. Als vrouw ga je dus altijd veel meer interacties met verkrachters en eikels hebben dan met gewone mannen.

Gewone mannen zullen je niet aanspreken in de lift, ’s avonds bij het bushokje, of in je favoriete koffietentje waar je altijd zit te werken. Eikels hebben daar geen enkele moeite mee. Mannen zullen niet steeds grensoverschrijdende opmerkingen maken of gebruik maken van elke gelegenheid om aan je te zitten. Verkrachters wel. Waarschijnlijk ziet het plaatje er dus zo uit:

Er zijn meer gewone mannen, maar door de verschillen in het gedrag van de personen in die groepen heb jij minder interacties met gewone mannen dan met de andere twee groepen.

Wat betekent dit voor jouw veiligheid?

Dat het aantal verkrachters en eikels in het echt relatief lager is dan je misschien denkt, is niet een reden om minder voorzichtig te zijn. Je bent geen rechter, dus je hoeft niet mensen objectief te beoordelen. Je mag best “te” voorzichtig zijn en mensen uit je leven weren die in werkelijkheid niks verkeerd gedaan hebben. Niemand heeft “recht” op een stukje van jouw leven.

Het belang van snappen hoe dit werkt, is juist dat je beter kunt begrijpen van wie het gevaar komt, en dus beter onderscheid kunt maken in met wie je wel en niet om wilt gaan. Je kunt kieskeurig worden. En dat draait dus, hoe lastig ook, allemaal om jouw sociale omgeving. Je vrienden en kennissen.

In mijn vorige blogpost citeerde ik Anna Valdiserri die beschrijft hoe bepaalde groepen veilige thuishavens voor creeps kunnen worden. Datzelfde geldt voor verkrachters. En dat heeft veel grote gevolgen. Ten eerste kan een verkrachter die een vertrouwde vriendengroep heeft, makkelijk zijn gang gaan.

Ten tweede is het heel lastig zo iemand eruit te werken. Want hij is immers beste vrienden met jouw vriendinnen. En daar spelen ook sociale gevoelens een rol. Misschien vinden jullie hem wel allemaal een engerd, maar durft niemand van jullie het tegen elkaar te zeggen, omdat hij voor ieder van jullie een vriend van de anderen lijkt.

Ten derde: we weten dat het slachtoffer de schuld geven beschadigend is voor slachtoffers. Dan is het niet zo moeilijk te begrijpen hoe naar het is om jouw vriendinnen liefdevol te horen praten over degene die jou heeft verkracht.

En nu?

Als er een makkelijke oplossing was, dan bestond dit hele probleem natuurlijk niet. Als mensen vinden we het erg lastig om misdaden van anderen onder ogen te zien. En nog veel lastiger vinden we het om oprecht te zeggen wát iemand heeft misdaan. Liever zeggen we dat wat stom is aan iemand zijn haar is of zijn kleding of hoe hij praat. In plaats van te zeggen: wat stom is aan deze jongen is de grensoverschrijding die hij gisteren heeft gedaan.

En we vinden het erg lastig om iemand buiten te sluiten. Om het contact met iemand te verbreken. Onze innerlijke Aap, het gedeelte van ons brein dat over sociale relaties gaan, heeft daar heel veel weerstand tegen. Daarom vinden we het ontzettend moeilijk om voor onszelf en voor elkaar op te komen.

Maar het is wel heel belangrijk. Zowel voor onszelf als voor de mensen om wie we geven. Want elke keer dat wij die verkrachter een knuffel geven, lachen om zijn grapjes, of tegen anderen zeggen “Ah joh zo is hij gewoon, hij valt best mee” maken we de kans kleiner dat vriendinnen of vrienden ons vertellen welke grensoverschrijdingen hij begaat. We maken het moeilijker voor degenen om wie we geven, makkelijker voor verkrachters, en moeilijker voor onszelf. Want als jouw vriendin je niet vertelt wat die “vriend” heeft gedaan, kun jij niet zien aankomen dat hij straks hetzelfde bij jou gaat doen.

De uitweg die zelfverdediging biedt is: stoppen met reageren op “karakter” of “persoonlijkheid”. En in plaats daarvan: reageren op gedrag. Grensoverschrijdend gedrag niet meer belonen met knuffels, grapjes of glimlachjes. De waarschuwende verhalen van vriendinnen niet meer bestraffen met ongeloof, grapjes, of opmerkingen dat het allemaal zo erg niet is.

In plaats daarvan: gedrag beantwoorden met wat dat gedrag verdient. Grensoverschrijding? Benoemen en bestraffen. Vriendin die een nare ervaring vertelt? Steunen en luisteren. De maatschappij, dat zijn wij. En de groepen die wij om ons heen verzamelen, daar hebben wij invloed op door te kiezen wat we toestaan en wat niet; wat we laten groeien en wat niet. Wat voor groep mensen wil jij om je heen?

———————————————————————————————————
* Dit betekent dus ook dat verkrachters die zijn veroordeeld dus niet representatief zijn voor de populatie “succesvolle verkrachters”.
** “Eikels” noem ik die figuren die misschien geen verkrachting plegen, maar niks positiefs aan jouw leven toevoegen en eigenlijk alleen maar ruimte geven aan allerlei vervelende figuren.