In de meeste cursussen die ik geef, zit minstens één deelnemer die ooit slachtoffer van huiselijk geweld, seksueel geweld of seksueel misbruik is geweest. Ik denk dat leren jezelf te verdedigen een belangrijk onderdeel is van je leven weer op de rit krijgen na zo’n verschrikkelijke ervaring.

Hoewel ik denk dat er bepaalde voorwaarden zijn voor je het meeste uit de cursus kunt halen, denk ik eigenlijk dat je er het best zo vroeg mogelijk mee kunt beginnen. Helaas beginnen mensen pas vaak heel laat aan zo’n cursus. Misschien denk je dat de lessen iets zijn om “later” te gaan gebruiken. Maar dat hoeft helemaal niet!

Dromen van helen

Slachtoffer worden van geweld heeft een enorme impact op je leven, en slachtoffer worden van seksueel geweld waarschijnlijk nog meer. Seks is een onderdeel van wie je bent, en iemand heeft daar tegen jouw zin aan gezeten.

Dat werkt door in allerlei aspecten van je leven. Een van de belangrijkste medicijnen om met dit soort geweld om te gaan, is verbondenheid. Maar verbondenheid grenst aan intimiteit en dat is natuurlijk eng als je juist op dat gebied slachtoffer bent geworden.

Bij veel slachtoffers heb ik dan ook een intens verlangen gezien naar “weer heel worden”. In de gesprekken die ik met verschillende slachtoffers van seksueel misbruik heb gehad, klonk dat verlangen duidelijk door.

Vaak zijn de dromen die ze mij beschrijven dromen van “alsof het nooit gebeurd is”. Ze dromen van een leven dat ze nooit hebben gehad. Een kindertijd die ze nooit hebben gehad. En daarmee wordt het eigenlijk een droom waarin de verschrikkingen van vroeger worden uitgewist, ongedaan worden gemaakt.

Het zijn prachtige dromen, en ze zijn ook heel begrijpelijk, en toch voel ik me er ongemakkelijk bij. De droom waar deze mensen op hopen is mooier dan de werkelijkheid van velen die niet slachtoffer zijn geweest. Zelfs een kindertijd zonder seksueel misbruik is nog niet zo mooi als de dromen die zij beschreven, want natuurlijk kent elk opgroeien zijn nare ervaringen. Maar daarbij: als ik zo rondkijk naar de slachtoffers die ik ken, dan zijn deze dromen niet realistisch.

De kloof tussen dromen en de beste werkelijkheid

Ik heb veel slachtoffers gezien die misbruikt waren in de kindertijd, en daar na hun 50ste of 60ste nog steeds constant mee bezig zijn. En dan bedoel ik niet alleen dat het nog steeds het grootste thema is in hun leven – ook dat ze nog steeds de bijkomende schade ondervinden, zoals niet voor zichzelf op mogen komen en daardoor steeds weer in vervelende situaties terechtkomen.

Ik heb zeker ook mensen gezien die er goed uit zijn gekomen. Aan hen is niet af te zien dat ze ooit slachtoffer zijn geweest. Ze zijn baas over hun leven en assertief genoeg om voor zichzelf op te komen. Het kan dus!

Maar zelfs in deze, meest positieve gevallen, was er geen twijfel over dat ze ooit slachtoffer zijn geweest. Zij hebben een litteken dat nooit meer weggaat. Zelfs in de meest positieve gevallen wordt het verleden nooit uitgewist.

Als je dromen je in de weg zitten

Het is een kwaal van onze tijd: we leven in een wereld van ideaalbeelden. De ideale vakantie, de ideale baan, de ideale relatie. Hoe mooier de beelden die we zien van wat we zouden kunnen hebben, hoe lelijker ons leven in vergelijking lijkt.

We zijn ongelukkig omdat we op zoek zijn naar geluk.

En speciaal bij slachtofferschap denk ik dat dit een groot obstakel kan zijn om verder te komen. Hard gezegd: je gaat dat ideale beeld nooit krijgen. Je verleden wordt nooit uitgewist. Het leven zoals in de reclame zal nooit jouw leven zijn (van niemand, trouwens).

Zolang je wacht op iets dat jouw leven zo laat zijn zoals het in je droom is, staat je leven in de wacht. En het is een wachtrij waar je nooit uit zult komen.

Maar daarbij heeft dit wachten op helen nog een extra probleem. In mijn eerdere blogpost over schuld, schaamte en verwerking beschreef ik de verwerkingscurve. Simpel gezegd: als je een heel nare gebeurtenis meemaakt, moet je die verwerken, en die verwerking gaat in een aantal stappen. Die stappen moet je zetten, je kunt er geen overslaan. Een van die stappen is dat je daadwerkelijk en helemaal accepteert dat dit is gebeurd, dat iemand jou dit heeft aangedaan.

Tijdens een van de trainingen die ik volgde, kregen we een geluidsopname van een slachtoffer te horen. De opdracht was: identificeer in welke fase van de verwerkingscurve deze persoon zit. Er werd bij vermeld dat het slachtoffer al 10 jaar bezig was te verwerken wat men haar aan had gedaan. Doordat we die “10 jaar” hoorden, dachten de meesten van ons dat deze vrouw al in de laatste fases van verwerking zat.

Maar we zaten er allemaal naast. In de geluidsopname zegt de vrouw dat ze “haar er niet onder hebben gekregen”. Ze had dus nog niet geaccepteerd dat de daders haar dit hadden aangedaan. Na 10 jaar zat deze vrouw dus nog in de eerste fases van verwerking – het zwaarste gedeelte moest nog komen.

Ik ben bang dat het met de slachtoffers die ik gesproken heb, net zo is. De droom, het verlangen, de wil dat het verleden wordt uitgewist en het allemaal nooit zo is geweest, staat je in de weg om verder te komen.

Accepteren in plaats van ongedaan maken

Daarom praat ik ook liever niet in termen van “wat er gebeurd is”, “wat je overkomen is” of dat soort beschrijvingen waaruit de dader is weggehaald. Iemand heeft jou dit aangedaan. Door de dader weg te halen uit de gebeurtenis, wis je eigenlijk uit wat hij heeft gedaan. Je wist de misdaad uit in plaats van hem te accepteren.

In mijn blogpost over denken en delegeren noemde ik al dat je de waarschuwingssignalen die je voelt en ziet, niet hoeft weg te strepen tegen eventueel positief gedrag. Als je dat zou doen, dan kan iemand de meest verschrikkelijke misdaden begaan, zolang hij er maar ook wat goedmakertjes tegenover zet.

Dat is natuurlijk juist niet wat we willen. We willen de misdaden voorkomen, dus we gaan niet de waarschuwingssignalen uitwissen met de goedmakertjes.

Dus door te ontkennen dat iemand jou heeft beschadigd, maak je je eigen zelfverdediging onklaar. Je kunt niet leren van iets dat “niet gebeurd” is. Een van de belangrijkste stappen in de verwerkingscurve van geweld is dus boosheid. De woede en verontwaardiging dat iemand het heeft gewaagd je dit te flikken. Dat moet je niet gaan wegmaken met een uitwissing van het verleden.

Die boosheid is namelijk wat jou de volgende keer gaat beschermen. Hij is onderdeel van de Hagedis, die feilloos aanvoelt wanneer jouw grenzen worden overschreden. Boosheid is een waarschuwingssignaal dat wat er nu gebeurt, niet goed voor jou is. Dus beter ga je daar naar luisteren.

Er moet dus bevestigd worden dat iemand dit jou echt geflikt heeft, en dat jij daar volledig terecht boos om bent.

Want het leven gaat verder. Het leven staat niet stil terwijl jij wacht op een droom waarin het allemaal niet gebeurd is. En het leven zit hem in het hier en nu. Daar zit het geluk, en daar zit de mogelijkheid om te handelen. Niet in het verleden, en niet in de toekomst.

Wat heb je nodig om verder te kunnen?

“Ik ben geen therapeut” is in de afgelopen jaren zo ongeveer mijn stopzinnetje geworden. Ik ben niet opgeleid als psycholoog of ander soort therapeut, en ik ben dan ook niet bevoegd om je met therapeutische vraagstukken te helpen. Maar ik denk wel dat vóór je aan zelfverdediging begint, je een aantal dingen al moet hebben opgeruimd.

Die taak laat ik dus graag over aan een andere professional. Want ik denk zeker dat therapie noodzakelijk is. De afgelopen tijd is er veel aandacht geweest voor EMDR, dé evidence-based therapie die helpt bij post-traumatische stress stoornis (PTSS). Deze vorm van therapie kan ik van harte aanraden, en ik denk zelfs dat hij essentieel is voor slachtoffers van seksueel geweld. En dan de échte EMDR, volgens het protocol. Niet bij iemand die eigenlijk handoplegging, aura lezen of andere alternatieve geneeswijzen biedt – maar bij een geregistreerde therapeut. Als je klaar bent met EMDR, kan je therapeut je vast wel aanraden wat voor therapie je als vervolg kunt doen.

Veel mensen weten niet dat in de eerste 7 dagen na #Seksgeweld kansen liggen op medisch, forensisch en psychologisch vlak die na die periode verkeken zijn. Tijd maakt het verschil #belsnel
0800-0188 hoort in ieders mobiel https://t.co/kbDVWkCsCZ

— Iva Bicanic (@IBicanic) September 14, 2018

Daarbij is het helpend als je al redelijk assertief bent. Ook een assertiviteitstraining kan ik van harte aanraden voor je op zelfverdediging gaat. Je maakt dan al een goede start met voor jezelf opkomen.

Maar deze voorbereidingen hoeven niet lang te duren. EMDR is vaak een kwestie van weken of een paar maanden. Een assertiviteitstraining bestaat meestal ook maar uit een paar lessen. Dat is fijn, want ondertussen gaat je leven natuurlijk gewoon verder.

En daarin is zelfverdediging een belangrijke stap. Het is de beslissing dat het verleden zich niet gaat herhalen, dat de volgende keer dat iemand zoiets bij jou probeert, het hem of haar niet gaat lukken.

Maar dat is wel een beslissing die je zelf zal moeten nemen. Je moet het willen. Je moet voor jezelf willen opkomen. Je zal zelf moeten kiezen voor kracht en handelingsperspectief. Niemand gaat jou redden: je gaat jezelf redden.

Accepteer je hele verhaal

Maar ga niet wachten tot het verleden verdwenen is. Verder kunnen met je leven betekent integreren wat jouw verleden is geweest. Dat verleden gaat nooit weg. Niemand kan het verleden over doen. De wonden die je hebt opgelopen, blijven littekens. En die littekens zijn naar. Ik ga het niet mooier maken dan het is. Niemand wordt beter van seksueel geweld.

Geweld bestaat. Ziekte bestaat. Oud worden bestaat. Wat niet bestaat is de wereld uit de reclame, waarin eeuwige jonge mensen zonder ziekte, pijn of blessures hun leven op het strand in de zon doorbrengen, in volmaakte gelukkigheid.

Dus laat je leven niet verpesten door je droom. Laat je zoektocht naar geluk je niet ongelukkig maken. Het leven moet geleefd worden. Elke dag weer. Met de mooie dingen, en de nare dingen. Dus zorg dat jij degene bent die jouw leven leeft. Daar word je beter van.