De afgelopen tijd is er veel gezegd over de Amerikaanse serie Game of Thrones. Er wordt veel seksueel geweld in gepleegd, en in een van de verhaallijnen blijft het slachtoffer bij haar verkrachter en leert hem een beter mens te zijn.

Zucht. Nope. Nope. Nope. Dit is niet alleen onzin – het is gevaarlijke onzin. En, nee, zoals ik vorige keer al schreef, het is niet “maar een serie”. Dit is de hyperwerkelijkheid. Ik heb al meerdere mensen over deze serie horen zeggen “dat het vroeger echt zo was”.

Mensen plegen niet zomaar geweld

Het Amerikaanse leger doet al sinds de jaren ’40 onderzoek naar hoe je iemand zo gek krijgt dat hij een ander neerschiet. De meeste soldaten schieten namelijk expres mis. Je hebt dus een bepaalde mentaliteit nodig voor je iemand iets aandoet.

Er is een reden dat de atoomaanvallen op Japan zijn gepleegd, en niet op Duitsland. Daar is namelijk een hele voorbereiding aan vooraf gegaan. Amerikanen van Japanse afkomst werden in kampen weggestopt. Japanners werden steevast als apen afgeschilderd. Op die manier werd er structureel het beeld neergezet: “Japanners zijn minder dan echte mensen”.

Dat noemen we “othering”. En dát is wat we moeten doen voor we iemand iets aan kunnen doen. Als we iemand als echt mens zien, wordt het heel, heel moeilijk om die persoon pijn te doen.

Als iemand je verkracht of slaat of manipuleert of wat dan ook, dan kun je ervan uitgaan dat hij je al “ge-othered” heeft. Diegene ziet jou niet meer als mens, maar als een prooidier. Voor hem ben jij wat een broccoli bij de supermarkt voor jou is.

Er is niets wat dat prooidier tegen hem kan zeggen dat hem van gedachten zal doen veranderen, net zoals er niets is wat die broccoli tegen jou kan zeggen dat jou van gedachten zal doen veranderen. Je ziet die broccoli immers niet als een persoon, maar als eten*.

“De-escaleren” betekent niet wat je denkt dat het betekent

We willen situaties natuurlijk het liefst zonder geweld oplossen. Meestal komt dat neer op: praten. Vaak wordt daar het woord “de-escaleren” voor gebruikt.

Maar eigenlijk klopt dat niet. Het enige dat de-escaleren betekent is: de situatie niet zo erg laten worden als hij anders was geweest. In de context van zelfverdediging: de schade aan jezelf voorkomen die je anders wel had geleden.

Praten is een middel; de-escaleren is het doel. En soms blijkt dat middel niet te werken. Erger nog: het kan precies het tegenovergestelde effect hebben: dat de situatie escaleert. Want soms kan juist “agressie” de situatie de-escaleren.

Een voorbeeld: ik heb op een station gewerkt, waar ik een kar met spullen door de menigte moest rijden. Iemand probeerde eens “voor de gein” die kar tegen te houden. Het was al moeilijk zat om die kar veilig tussen mensen door te manoeuvreren, dus ik was niet echt in de stemming. Ik draaide me om en hij zag dat ik woedend was – in staat hem voor die kar weg te slepen. Het was meteen klaar. Situatie over.

Het tegenovergestelde gebeurt in situaties zoals in die serie. Als je aardig blijft, als je blijft onderhandelen, als je blijft meeleven, als je blijft zoeken naar dingen die jij kunt inleveren om de situatie te verbeteren, als je blijft zoeken naar compromissen, als je je probeert naar hem te schikken – dan escaleert de situatie.

Lang voor je in die situatie kwam, heeft hij jou in zijn hoofd namelijk al tot prooidier gemaakt. Op dat moment was de discussie al over. Maar meer nog, bij prooidieren hoort bepaald gedrag. Prooidieren horen te onderhandelen, te smeken, proberen te schikken of compromissen te sluiten.

Alle signalen die hij van jou opvangt, vertellen hem dus niet om te stoppen, maar juist om dóór te gaan. De gezichtsuitdrukking op foto bovenaan deze post is hiervan een prachtig voorbeeld. Wat je denkt dat je uitzendt is: doe me niets. Wat hij ervan maakt is: je gedraagt je als een prooidier. En dus ben je een prooi. Voor hem “klopt” het wat hij doet.

Als meeleven, meebewegen, onderhandelen en schikken je strategie is om te de-escaleren, staat je nog veel, veel erger geweld te wachten.

Misverstand #1: “Ik kan hem veranderen”

Je kunt dus niet als broccoli een mens veranderen, gewoon omdat je niet op een gelijk niveau met elkaar kunt praten. Probleem #1.

Maar daarnaast: Hoezo denk je dat je überhaupt iemand kunt veranderen? Verander jij zelf gemakkelijk? Hoe reageer jij als anderen vinden dat je moet veranderen?

Hoe meer een ander wil dat we veranderen, hoe minder wij dat willen. En dat is ook logisch, want dan is het niet meer onze eigen overwinning, dan is het de overwinning van die ander. Probleem #2.

Als een verandering wil slagen, moet je het zelf willen. En om het genoeg te willen dat je ook daadwerkelijk actie gaat ondernemen (ik hoef jullie niet te vertellen dat veranderen moeilijk is, toch?) moet de verandering iets in je leven verbeteren.

En dat is dan probleem #3. Voor veel van dit soort mensen geldt dat ze krijgen wat ze willen. Pick-up artists, manipulatieve mensen, mensen die in hun relatie de ander kleineren, uitschelden, verkrachten en wat nog meer; mensen die anderen tot slachtoffer maken, verkrijgen het resultaat waar ze voor gewerkt hebben. Veranderen betekent voor hen dus geen verbetering: het betekent een verslechtering.

Dit alles is waarom ik die verhaallijn in de serie gevaarlijk vind. Het komt al teveel voor dat vrouwen gewelddadige mannen aantrekkelijk vinden. Vooral vrouwen die al in een gewelddadige afhankelijkheidssituatie hebben gezeten en zijn “gegroomed” hebben dit probleem. Deze vrouwen geloven vaak echt dat zo’n man een goede keuze is, en/of dat ze hem kunnen veranderen. Het is gevaarlijk als zo’n populaire serie deze illusie geloofwaardigheid verleent.

Het probleem begint bij toestemming

In veel gevallen is “een fout vriendje hebben” niet het probleem. Het is het symptoom. Het onderliggende probleem is dat je geen “nee” mag zeggen van jezelf.

En het gaat hier echt om “mogen”. Iedereen kan “nee” zeggen; het zijn maar drie letters. Het probleem is dat je het van jezelf niet mag.

Ironisch genoeg is de reden dat mensen zichzelf geen toestemming geven om “nee” te zeggen vaak dat ze vinden dat “nee” zeggen betekent dat ze daarmee een ander pijn doen, en dat ethisch onacceptabel vinden. Terwijl ze van daders zeggen dat die “in de war” zijn, of “de weg kwijt.”

Even voor de duidelijkheid: iemand die een ander tot slachtoffer maakt, en dus heel goed kan “otheren”, iemand die een slachtoffer kan uitzoeken, die dat slachtoffer naar een plek kan brengen waar hij zijn gang kan gaan, daar tijd voor kan regelen, een alibi heeft, en daarna glashard net kan doen alsof hij dit soort dingen niet doet – zo iemand is dus “in de war”?

Dus als jij “nee” zegt, vind je jezelf een slecht mens, maar als hij een ander verkracht, is hij “in de war”? Dus het slachtoffer verdient afkeuring, de dader verdient empathie?

Hard zijn IS de-escaleren

Het probleem is: je laat dingen veel te ver gaan. Vergis je niet: het belang van “nee” mogen zeggen is dat je minder geweld hoeft te gebruiken. Hoe eerder je je positie hard maakt, hoe eerder je duidelijk maakt dat jouw “nee” echt een “nee” is, hoe vroeger je problemen stopt, en hoe kleiner de kans dat je later fysiek geweld hoeft te gebruiken.

Ik kan de keren niet tellen dat ik situaties heb gede-escaleerd simpelweg door aanwezig te zijn en bereid te zijn “nee” te zeggen, en bereid te zijn fysiek geweld te gebruiken als dat nodig zou zijn.

Dan zie ik iemand die al helemaal in de knoop ligt door zo’n manipulator, die zich helemaal de nesten in heeft gepraat en helemaal in zijn macht zit, en dan probeert die manipulator iets bij mij, en dan is het gewoon “nee”. Boem. Situatie over. Probleem voorbij. Ik hoef 0 geweld te gebruiken.

Want, ja, dat kunnen mensen aan je zien. Sterker nog, het is één van de 3 dingen waar daders je op uitzoeken: ben je bereid “nee” te zeggen of niet. Niet? Mooi, dan sta je op het menu.

Haal jezelf van het menu

Leren jezelf te verdedigen heeft allerlei positieve invloeden op je leven. Voor sommige moet je flink aan de slag, en sommige hebben gewoon tijd nodig om voor je te gaan werken.

Jezelf toestemming geven om “nee” te zeggen, heeft misschien wel het grootste en het snelste effect. Ik heb gezien hoe mensen zichzelf al na een paar weken in de cursus “van het menu gehaald hebben.” Mensen die eerst steeds lastig werden gevallen, werden ineens met rust gelaten. Ja, dat heeft ook met houding te maken. Maar je kunt dit niet faken. Als je onder je stoere houding niet de overtuiging hebt om voor jezelf op te komen, gaat het niet werken.

“Nee” zeggen heeft in je hele leven een positief effect. Niet alleen laat je daarmee al in een vroeg stadium zien dat je een mens bent en geen broccoli; je krijgt meer body en mensen zullen je serieus moeten nemen.

Ook daar zie ik genoeg voorbeelden van om me heen: mensen die “nee” zeggen of hun onenigheid uiten en het ergste verwachten – en dan verrast worden door hoeveel moois ze terug krijgen.

Zolang je geen “nee” mag zeggen, ben je een vage schets van een mens. Als je mag laten zien wie je bent, kleur je jezelf in. En dan hebben andere mensen ineens te maken met een vol en rijk persoon.

Of er nou een nare man tegenover je staat of een goede vriendin: “nee” mogen zeggen gaat je leven beter maken.

—————————————————————————
Wilde je iets zeggen over dat broccoli “maar” een plant is en dus niet zielig om op te eten? Nou, daar weten we nog erg weinig van, blijkt. Venus vliegenvallen kunnen tellen, en bomen blijken een soort samenleving te vormen.